Welke soorten vaandels?

Hoewel de symbolische waarde van vaandels gelijk is gebleven, is hun toepassing in de maatschappij door de eeuwen heen steeds breder geworden. Drie grote groepen die veel vaandels kennen zijn de kerk, de krijgsmacht en studentencorpsen.

De meest bekende vaandels zijn die van militaire eenheden, religieuze vaandels en vaandels van studentenverenigingen en fanfares. De vaandeldrager loopt voorop in optochten of defilés en geeft zo aan welke eenheid zich presenteert. In kerken en in de gebouwen van eenheden of verenigingen hebben vaandels een ereplaats.

Militaire vaandels

Militaire eenheden hebben vaak een eigen vaandel. Dankzij die vaandels kun je de eenheid herkennen. Voor de nationaliteit van een eenheid of schip kijk je naar de nationale vlag; om te bepalen welke eenheid het betreft, raadpleeg je het vaandel. In sommige landen, zoals de Verenigde Staten, is het nationale vaandel gelijk aan de nationale vlag. In andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, bestaan speciale vaandels voor gebruik op zee. Bij Nederlandse bereden eenheden, zoals de cavalerie, noemen ze het vaandel trouwens een standaard. Tegenwoordig voeren regimenten en korpsen of grotere verbanden zoals het Korps Mariniers, het eskader, de Koninklijke Luchtmacht en de Koninklijke Marechaussee een eigen vaandel. Dat gebeurt dus niet alleen bij eenheden op land, maar ook bij oorlogsschepen op zee, bijvoorbeeld als ze in eskaderverband optreden.

Kerkelijke vaandels

Religieuze of kerkelijke vaandels zijn vooral bedoeld om meegedragen te worden in processies. Vooral bij rooms-katholieke en oosters-orthodoxe processies is dat gebruikelijk, als teken van erkenning en toewijding.

Ook gilden en broederschappen lieten in vroeger tijden meestal hun patroonheilige op een fluwelen vaandel borduren en droegen dat mee tijdens kerkelijke processies. De grootte van een vaandel verklapte vaak hoe rijk een broederschap of gilde was. Later namen ook fanfares, schutterijen, harmonieën en koren de traditie van de vaandels over, net als werkliedenbonden en studentencorpsen.

Vanaf het begin van de vorige eeuw tot op vandaag de dag vinden ieder jaar nog diverse kerkelijke processies plaats, zoals de St. Jansprocessie in Laren. Daarbij worden vele vaandels meegenomen, ieder met een drager, en aan weerszijden van die drager lopen kwastendragers mee die een koord met een kwast aan het einde vasthouden. Dat koord is aan de bovenkant aan het vaandel vastgemaakt. Deze traditie is niet alleen een mooi gezicht, maar ook functioneel: mocht de wind vat krijgen op het vaandel, dan kan de kwastendrager helpen het recht te houden!

Studentenvaandels

Ook in de studentensteden Groningen, Leiden, Delft, Utrecht, Amsterdam, Wageningen en Rotterdam zijn vaandels een bekend verschijnsel onder de diverse verenigingen. Net als in andere toepassingen is ook bij studenten het vaandel een item dat met respect en trots dient te worden behandeld. Misschien juist wel daarom is de traditie van het ‘vaandeljatten’ of ‘brassen’ ontstaan. Die houdt in dat onder de besturen van rivaliserende verenigingen speelse pogingen worden gedaan om elkaars vaandel te stelen, als een soort teken dat ze er niet goed genoeg op hun belangrijke spullen letten. Het bestolen bestuur moet dan een ludieke opdracht uitvoeren om het gestolen vaandel terug te krijgen. Omdat niet alle jonge verenigingen een eigen vaandel hebben, en omdat de vaandels van heel oude verenigingen in de loop der eeuwen soms erg kwetsbaar geworden zijn, gaat de traditie trouwens steeds vaker over op het ‘jatten’ van andere voorwerpen, zoals het receptieboek of de bestuurslinten.